tagi: CO ZROBIĆ GDY BANK WYSTAWI BTE, JAK WALCZYĆ W PRZYPADKU WYSTAWIENIA BANKOWEGO TYTUŁU EGZEKUCYJNEGO
1. Charakterystyka prawna bankowego tytułu egzekucyjnego
Art. 96 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, (dalej: prawo bankowe) stanowi, że banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne (dalej: BTE) na podstawie swoich ksiąg lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych. Treść i formę BTE określa art. 96 ust. 2 prawa bankowego. Na podstawie art. 97 ust. 1 ww. ustawy BTE może być podstawą prowadzenia egzekucji cywilnej po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności.
Postępowanie klauzulowe, toczące się na skutek wniosku banku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, nie ma charakteru postępowania rozpoznawczego, w którym sąd bada zasadność roszczenia powoda, ale ma jedynie na celu sprawdzenie formalnych przesłanek nadania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, a nie jego merytoryczne badanie. Nadając klauzulę wykonalności, sąd stwierdza, że wystawiony przez bank tytuł nadaje się do realizacji w drodze egzekucji. Ustalenie natomiast, czy dochodzona przez bank należność rzeczywiście istnieje i czy została wskazana w bankowym tytule egzekucyjnym we właściwej wysokości, wykracza poza zakres kognicji sądu przy nadawaniu klauzuli wykonalności.
W razie stwierdzenia formalnej poprawności BTE, sąd nadaje mu klauzulę wykonalności w ciągu trzech dni od złożenia przez bank stosownego wniosku. Dłużnik banku może wytoczyć przeciwko bankowi powództwo przeciwegzekucyjne przewidziane w art. 840 k.p.c. W powództwie takim dłużnik banku może podnieść wszelkie zarzuty materialnoprawne dotyczące wierzytelności banku, objętej bankowym tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym w sądową klauzulę wykonalności. Chodzi tu o zarzuty powstałe przed wystawieniem bankowego tytułu egzekucyjnego, przed wydaniem klauzuli wykonalności i po jej wydaniu. W grę mogą wchodzić np. zarzuty nieistnienia roszczenia banku lub istnienia roszczenia w mniejszej wysokości niż ujęte w tytule, nienastąpienia wymagalności roszczenia (mimo umieszczenia w BTE oświadczenia banku innej treści). Nie można również wykluczyć zarzutu naruszenia prawa (art. 5 k.c.). Nie oznacza to jednak, że przepis art. 5 k.c. mógłby stać się samoistną podstawą powództwa przeciwegzekucyjnego z art. 840 k.p.c.. Postanowienie sądu o nadaniu klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu korzysta z mocy dokumentu urzędowego (art. 244 k.p.c.), z którym wiąże się domniemanie autentyczności i prawdziwości tego, co zostało w nim urzędowo zaświadczone, a zatem wykonalność bankowego tytułu egzekucyjnego odnośnie wskazanego w nim zobowiązania.
2. Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 14 kwietnia 2015 r.
Konstytucyjność tej instytucji była wielokrotnie kwestionowana. Ostatecznie kwestia ta została rozpoznana w sprawie pytania prawnego Sądu Rejonowego w Koninie Wydział V Gospodarczy.
Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2015 r. Trybunał Konstytucyjny, sygn. akt P 45/12 uznał za niezgodne z art. 32 ust. 1 Konstytucją RP przepisy art. 96 ust. 1 i art. 97 ust. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe, odraczając jednakże utratę przez nie mocy do 1 sierpnia 2016 r.Trybunał w uzasadnieniu orzeczenia wskazał na charakter BTE, czyniący z niego nieuzasadniony przywilej na rzecz banków. Godził on w zasadę równego traktowania, wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Nierówność tą można było wskazać aż w trzech relacjach. Występowała ona pomiędzy bankiem a jego klientem, jak również bankiem-wierzycielem a podmiotami będącymi wierzycielami, nie wyposażonymi w możliwość wystawienia BTE oraz dłużnikami banków i dłużnikami pozostałych podmiotów.
Bank i klient są stronami stosunku o charakterze prywatnoprawnym. Wynika z tego, że powinna go cechować tak równość stron jak i zapewniona winna być autonomia woli stron. Prawa i interesy wynikające z umowy winne być chronione w równy sposób. Instytucja BTE zaburzała cywilnoprawną istotę tego stosunku. Bank, zamiast sądu w formie orzeczenia kończącego postępowanie cywilne rozpoznającego sprawę w sposób merytoryczny, sam wydawał tytuł egzekucyjny. Możliwość obrony dłużnika jest ograniczona do zastosowania art. 840 kpc i n., regulujących postępowanie przeciwegzekucyjne. Co istotne, w postępowaniu tym tak ciężar dowodu jak i poniesienia opłaty sądowej przerzucone jest na dłużnika.
W świetle powyższego, możliwość wystawienia BTE w istotny sposób wyposaża bank w uprawnienie o charakterze niejako władczym, gdyż jego postępowanie w tym zakresie przypominało uprawnienie organu administracji publicznej, który w sposób autonomiczny określa obowiązki strony, związanej z nim stosunkiem. Bank w sposób niczym nieuzasadniony zyskiwał status sędziego we własnej sprawie. Co do zasady, są one podmiotami prawa prywatnego, prowadzącymi działalność gospodarczą nakierowaną na zysk. Ich rola dla gospodarki rynkowej w żaden sposób nie może być uzasadnieniem posiadaniem przez nie tak istotnych uprawnień wobec swoich dłużników.
Trybunał zwrócił uwagę również na nierównouprawnienie banków wobec innych wierzycieli danej osoby. Bank, dysponując BTE zawsze posiada większe szanse na zaspokojenie swojego roszczenia niż inni wierzyciele. Zdaniem Trybunału również nie może umknąć uwadze, że banki są wyposażone w wiele innych możliwości zabezpieczenia udzielanych kredytów, w tym np. wekslem.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, BTE ma istotne znaczenie również dla uprzywilejowania banków jako wierzycieli w relacji z innymi podmiotami będącymi wierzycielami. Te inne podmioty, w konkurencji z bankami do majątku tej samej osoby jako dłużnika, nie mają praktycznie żadnych szans na zaspokojenie swoich roszczeń. Dlatego Trybunał Konstytucyjny uznał zakwestionowane przepisy prawa bankowego stanowiące podstawę wystawiania BTE za niezgodne z zasadą równego traktowania.
3. Skutki orzeczenia – praktyczna utrata mocy przepisów o BTE w czasie
Formalnie w swoim orzeczeniu Trybunał Konstytucyjny odroczył utratę mocy przepisów o BTE do 1 sierpnia 2016 r. Jednakże najnowsze wyroki potwierdzają, iż już teraz sądy korzystają z prawa do odmowy stosowania przepisów, których konstytucyjność jest zakwestionowana. Sądy stoją na stanowisku, iż niezgodny z konstytucją przepis prawny nie powinien być stosowany ani do stanów faktycznych, które dokonały się po ogłoszeniu wyroku Trybunału Konstytucyjnego, ani do stanów faktycznych powstałych jeszcze przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał, choć ocenionych przez Sąd już po tym wyroku.
Taka linia orzecznictwa powoduje, że faktycznie BTE zostaje wycofane z obrotu prawnego już od momentu ukazania się orzeczenia TK. Co warte zauważenia, skutek ten odnosi się nawet do prawomocnych klauzul wykonalności.
Odbiór medialny orzeczenia Trybunału był wyłącznie pozytywny. Wskazywano od razu, że skutki orzeczenia niekonstytucyjności BTE i rezygnacja z ich używania w obrocie prawnym będą miały korzystny wymiar. Należy się jednak temu zagadnieniu przyjrzeć dokładniej.
4. Skutki orzeczenia – alternatywne wobec BTE postępowanie i jego koszty
Po pierwsze duże nadzieje w informacjach medialnych pokładano w fakcie, iż brak BTE umożliwi dłużnikom merytoryczną weryfikację roszczeń banków przez niezawisły sąd. Należy jednak zwrócić uwagę, że obrona dłużnika musi opierać się o zasadne, rzeczowe zarzuty wobec roszczeń banku. Tak w zwykłym postępowaniu sądowym, jak i w odnoszącym się do BTE trybu postępowania przeciwegzekucyjnego, brak merytorycznych zarzutów po stronie dłużnika np. opieranie swojej obrony przed roszczeniami banku na twierdzeniu nieposiadania funduszy umożliwiających spłatę zadłużenia jest tak samo dotkliwy dla dłużnika.
Niebagatelne znaczenie dla dłużników banków po wyeliminowaniu BTE z obrotu prawnego będzie miał istotny wzrost kosztów postępowania. Koszt dochodzenia roszczeń na podstawie BTE wynosi zazwyczaj 127 zł. Na koszt ten składa się 50 zł opłaty sądowej od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności, 17 zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa i 60 zł zryczałtowanego wynagrodzenia pełnomocnika banku.
Skutkiem likwidacji BTE będzie dochodzenie należności przez banki w trybie postępowania nakazowego. Opłata od pozwu, w odróżnieniu od opłaty od wniosku o nadanie klauzuli wykonalności nie jest stała, a proporcjonalna i w tym trybie postępowania wynosi 1/4 z 5 % wartości przedmiotu sporu, nie mniej niż 30 zł. W związku z powyższym opłata ta będzie o wiele wyższa w większości postępowań – niższa od opłaty od wniosku z postępowania na podstawie BTE będzie wyłącznie w wypadku dochodzenia należności o kwocie niższej niż 4 000 zł. Również wyższe są koszty wynagrodzenia pełnomocnika. Mogą wynieść one do 7 200 zł. Co istotne, 3/4 z 5 % wartości przedmiotu sporu, jako opłatę sądową, ma obowiązek wnieść pozwany, na etapie wystąpienia ze sprzeciwem od wydanego nakazu zapłaty.
5. Podsumowanie
BTE w istocie było instrumentem stawiającym banki w pozycji uprzywilejowanej. Jednak usunięcie BTE nie wpływa jednoznacznie na polepszenie sytuacji prawnej wszystkich dłużników. Banki dość szybko zapewne znajdą alternatywne formy zabezpieczenia swoich roszczeń. Najłatwiej będzie uzupełnić umowy kredytowe o obowiązek wystawienia weksla na zabezpieczenie roszczeń banku, bądź poddaniu się egzekucji w trybie art. 777 KPC, co następuje w drodze czynności notarialnej, której koszt ponosi klient. Samo dochodzenie roszczeń w postępowaniu sądowym również od strony banków nie będzie aż tak trudnione. Postępowanie nakazowe, jak również w szczególności elektroniczne postępowanie upominawcze nie jest w praktyce o wiele dłuższe niż postępowanie klauzulowe. Co istotne dla klientów banków, w wypadku przegranej zostaną oni obciążeni o wiele wyższymi kosztami niż w wypadku BTE.
Z tego powodu orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego dotyczące BTE powinno być impulsem dla ustawodawcy do pilnego uregulowania dochodzenia roszczeń przez banki aby zabezpieczyć odpowiednio interesy obu stron umowy kredytowej, jak również nie doprowadzić do sytuacji w której sądy zostaną zablokowane pozwami o wydanie nakazu zapłaty przez banki.
